II. Hệ thống những hình thức tổ chức dạy học
1. Hình thức lên lớp (hình thức bài lớp)
• Khái niệm:
Hình thức lên lớp là hình thức tổ chức dạy học mà với hình thức đĩ trong suốt thời gian học tập được qui định một cách chính xác và ở một địa điểm riêng biệt, giáo viên chỉ đạo hoạt động nhận thức cĩ tính chất tập thể ổn định, cĩ thành phần khơng đổi, đồng thời chú ý đến những đặc điểm của từng học sinh để sử dụng các phương pháp và phương tiện dạy học nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh nắm vững tài liệu học tập một cách trực tiếp cũng như làm phát triển năng lực nhận thức và giáo dục họ tại lớp.
Lên lớp cĩ ba dấu hiệu đặc trưng sau, nếu chỉ thiếu một trong những dấu hiệu đĩ thì khơng thể là hình thức lên lớp mà cĩ thể là một hình thức tổ chức dạy học khác. Đĩ là:
- Lớp học cĩ thành phần khơng đổi trong mỗi giai đoạn của quá trình dạy học. - Giáo viên chỉ đạo hoạt động nhận thức của cả lớp, đồng thời chú ý đến những đặc
điểm của từng học sinh .
- Học sinh nắm tài liệu một cách trực tiếp tại lớp.
Những dấu hiệu đặc trưng đĩ địi hỏi phải cĩ những điều kiện. Chẳng hạn như số lượng học sinh trong một lớp khơng thể quá lớn để giáo viên cĩ thể chỉ đạo hoạt động nhận thức của cả lớp đồng thời cĩ thể chú ý đến những đặc điểm của từng học sinh .
Cịn những dấu hiệu khác như dạng tổ chức, phương pháp, phương tiện dạy học, địa điểm học, thời gian học khơng phải là dấu hiệu đặc trưng riêng biệt của hình thức lên lớp mà những hình thức tổ chức dạy học khác cũng cĩ.
• Những dạng tổ chức cơng tác của hình thức lên lớp
Để đảm bảo điều kiện thuận lợi học tập cho học sinh cần sử dụng những dạng cơng tác: cĩ tính chất tập thể, cĩ tính chất nhĩm - tổ, cĩ tính chất cá nhân. Trong khi lên lớp cần sử dụng phối hợp ba dạng tổ chức cơng tác đĩ. Song, trong thực tiễn dạy học hiện nay dạng cơng tác cĩ tính chất tập thể cịn chiếm địa vị thống trị mà chưa chú ý hai dạng tổ chức cơng tác kia.
• Các loại bài học
Khơng thể tổ chức quá trình dạy học một cách rõ ràng, chính xác nếu khơng phân loại bài học dựa trên những dấu hiệu nhất định và do đĩ khơng xác định rõ loại bài nào thích hợp nhất để giải quyết những nhiệm vụ sư phạm đặt ra. Căn cứ vào mục đích dạy học và tính chất của nội dung dạy học cĩ thể phân ra 6 loại bài học sau:
- Bài lĩnh hội tri thức mới. - Bài hình thành kĩ năng, kĩ xảo.
- Bài vận dụng tri thức, kĩ năng, kĩ xảo.
- Bài khái quát và hệ thống hĩa tri thức, kĩ năng, kĩ xảo. - Bài kiểm tra đánh giá tri thức, kĩ năng, kĩ xảo.
- Bài hỗn hợp.
Quá trình dạy học và giáo dục trong nhà trường chúng ta là một quá trình cĩ tính tồn vẹn. Để đảm bảo tính chất đĩ trong hình thức lên lớp cần sử dụng những loại
bài trên, tất nhiên với những tỉ lệ khác nhau tùy theo nội dung mơn học và mục đích của tiết học.
• Cấu trúc bài học
Cấu trúc bài học chính là cách tác động tương hỗ của những yếu tố thành phần của bài học, của những nhiệm vụ dạy học và những giai đoạn nhận thức của học sinh.
Trong khái niệm cấu trúc của bài học cĩ ba dấu hiệu: 1) Thành phần, nghĩa là bài học bao gồm những yếu tố hoặc những giai đoạn nào; 2) Trình tự của những yếu tố hoặc những giai đoạn đĩ; 3) Mối liên hệ giữa những yếu tố đĩ.
Mỗi loại bài cĩ cấu trúc riêng, cấu trúc đĩ qui định hoạt động của giáo viên và của học sinh, trình tự những hoạt động đĩ và việc lựa chọn phương pháp, phương tiện dạy học.
Để bài học khơng phải là sự diễn ra một cách ngẫu nhiên những yếu tố trong quá trình dạy học thì bài học phải cĩ cấu trúc khơng đổi. Song điều đĩ khơng cĩ nghĩa là làm cho cấu trúc bài học cĩ tính khuơn sáo, làm hạn chế sự sáng tạo của giáo viên. Vì vậy trong cấu trúc bài học lại phải mang tính động. Đồng thời cấu trúc của bài học cịn gồm những yếu tố vĩ mơ và những yếu tố vi mơ. Tính chất cuả những yếu tố vĩ mơ bị qui định bởi những nhiệm vụ cần phải thường xuyên giải quyết trong những tiết học của những loại bài nhất định để đạt được mục đích của tiết học.
Ngồi cấu trúc vĩ mơ mỗi loại bài cịn cĩ cấu trúc vi mơ - cấu trúc bên trong. Cấu trúc vi mơ là bộ phận hết sức động của mỗi bài học. Những thành phần của cấu trúc vi mơ của bài học là phương pháp, phương tiện, biện pháp dạy học, cách xử lý, chế biến nội dung dạy học kết hợp với nhau thành tổ hợp. Nĩ qui định trình tự hợp lý những hành động sư phạm của giáo viên và hành động học tập - nhận thức của học sinh. Do đĩ hiệu quả của mỗi tiết học khơng chỉ qui định bởi cấu trúc vĩ mơ mà cịn cĩ cấu trúc vi mơ của bài học.
Sau đây là cấu trúc vĩ mơ của các loại bài nêu trên.
a) Bài lĩnh hội tri thức mới. Loại bài này cĩ cấu trúc vĩ mơ như sau:
+ Tổ chứùc lớp là cơng việc phải chú ý trong cả tiết học. Nhưng tổ chức lớp vào đầu tiết học là nhằm thu hút sự tập trung chú ý học tập của học sinh ngay khi mới vào tiết học. Cĩ nhiều biện pháp khác nhau để tổ chức lớp vào đầu tiết học tùy theo hồn cảnh cụ thể. Chẳng hạn yêu cầu học sinh đứng dậy khi giáo viên vào lớp, ổn định trật tự lớp, hỏi han tình hình học sinh v.v…
+ Tích cực hĩa những kinh nghiệm cảm tính và những tri thức đã cĩ để làm chỗ dựa cho việc nắm tri thức mới. Điều này cĩ nghĩa là làm cho học sinh thấy cần phải
nhớ lại những kinh nghiệm cảm tính, những tri thức đã biết trước đây để làm điểm tựa cho việc dễ dàng lĩnh hội tri thức mới, để kích thích hứng thú của họ đối với đề tài, tạo nên sự sảng khối về mắt cảm xúc. Để thực hiện khâu này cĩ thể nêu lên những câu hỏi hoặc đề ra những bài tập cĩ tính chất là những tình huống cĩ vấn đề. Về hình thức cĩ thể dưới dạng kiểm tra. Việc kiểm tra ở đây cĩ tác dụng kích thích, động viên tính tích cực tái hiện tri thức làm điểm tựa cho việc lĩnh hội tri thức mới.
+ Thơng báo đề tài, mục đích của bài học. Khâu này nhằm nâng cao tính mục đích, tính tổ chức trong hoạt động nhận thức của học sinh. Thực hiện điều đĩ cĩ thể bằng nhiều hình thức khác nhau. Kinh nghiệm của những giáo viên dạy giỏi đã chỉ ra biện pháp cĩ hiệu quả hơn cả là tạo nên tình huống cĩ vấn đề trước khi thơng báo đề bài. Giải quyết vấn đề đặt ra lúc đĩ trở thành mục đích của bài học và đến lúc đĩ mới thơng báo đề bài.
Bạn đang xem: Các hình thức tổ chức dạy học
GIỚI THIỆU Từnhững tưt ưởng, quan ñi ểm chung vềdạy học do chương 1 cung cấp, SV tiếp tục nghiên cứu ñểnắm vững những vấn ñềcơbản vềcách thức tổchức, ñiều khiển quá trình dạy học. MỤC TIÊU CẦN ðẠT Sau khi học xong chương này, SV sẽ: 1. Vềkiến thức Hiểu: - Cách thiết kếchương trình dạy học: phân tích tình hình, xác ñịnh mục tiêu và thiết kếchương trình dạy học. - Khái niệm, các loại, ưu-nhược ñiểm và các yêu cầu cần tuân thủkhi sửdụng các phương pháp dạy học cơbản. - Khái niệm, ưu-nhược ñiểm và các yêu cầu cần tuân thủkhi sửdụng các hình thức tổchức dạy học cơbản.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
67 Chương 2 CÁC PHƯƠNG PHÁP& HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY HỌC GIỚI THIỆU Từ những tư tưởng, quan ñiểm chung về dạy học do chương 1 cung cấp, SV tiếp tục nghiên cứu ñể nắm vững những vấn ñề cơ bản về cách thức tổ chức, ñiều khiển quá trình dạy học. MỤC TIÊU CẦN ðẠT Sau khi học xong chương này, SV sẽ: 1. Về kiến thức Hiểu: - Cách thiết kế chương trình dạy học: phân tích tình hình, xác ñịnh mục tiêu và thiết kế chương trình dạy học. - Khái niệm, các loại, ưu-nhược ñiểm và các yêu cầu cần tuân thủ khi sử dụng các phương pháp dạy học cơ bản. - Khái niệm, ưu-nhược ñiểm và các yêu cầu cần tuân thủ khi sử dụng các hình thức tổ chức dạy học cơ bản. 2. Về kỹ năng - Nghiên cứu hệ thống tri thức cơ bản, hiện ñại về cách thức tổ chức quá trình dạy học (cách xác ñịnh mục tiêu, các cách thiết kế chương trình, sử dụng phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học) ñạt hiệu quả. - Liên hệ thực tiễn về cách thức tổ chức quá trình dạy học hiện nay (liên hệ việc xác ñịnh mục tiêu, thiết kế nội dung và sử dụng các phương pháp, hình thức tổ chức hoạt ñộng dạy học hiện nay ra sao? Tốt, chưa tốt chỗ nào? Vì sao? Hướng khắc phục). - Rút ra ñược những bài học sư phạm cần thiết từ những kiến thức cơ bản về cách thức tiến hành quá trình dạy học và từ thực tiễn dạy học có liên quan. - Thiết kế (dưới dạng phác thảo những ý cơ bản) mục tiêu, nội dung chương trình dạy học; lựa chọn, sử dụng các phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức quá trình dạy học thông qua hoạt ñộng học tập, thực hành môn học và các hoạt ñộng rèn luyện nghiệp vụ sư phạm (qua giảng dạy môn học) khác. - Ghi chép và nhận xét ñể học hỏi kinh nghiệm giảng dạy từ các tiết học trên lớp. 3. Thái ñộ - Có quan ñiểm duy vật biện chứng trong nghiên cứu, liên hệ, vận dụng và thông báo những kiến thức cơ bản về các thức tổ chức hoạt ñộng dạy học. - Có ý thức, thái ñộ tích cực trong việc tìm hiểu kiến thức về cách thức tổ chức hoạt ñộng dạy học có hiệu quả qua chương 2 làm cơ sở ñể tiếp tục cập nhật sự hiểu biết này một cách khoa học, có hệ thống trong quá trình ñào tạo sư phạm và trong hoạt ñộng dạy học môn học sau này. - Tích cực tham gia các hoạt ñộng học tập và rèn luyện nghiệp vụ sư phạm nói chung, rèn luyện kỹ năng dạy học nói riêng do khoa, bộ môn, GV giảng dạy môn học tổ chức hay do 68 lớp, nhóm hoặc bản thân tự tổ chức. - Có ý thức chuẩn bị kỹ năng dạy học theo yêu cầu chuẩn ñược ñào tạo ñối với GV bộ môn. NỘI DUNG Chương này bao gồm những tri thức cụ thể về cách thức tổ chức quá trình dạy học: - Thiết kế chương trình dạy học (phân tích tình hình, xác ñịnh mục tiêu và thiết kế chương trình dạy học) - Các phương pháp dạy học - Các hình thức tổ chức dạy học 2.1. THIẾT KẾ CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC Trên cơ sở quan ñiểm tiếp cận nội dung học vấn, chương trình dạy học ñược thiết kế và phát triển. Thiết kế và phát triển chương trình dạy học thường diễn ra theo quy trình bao gồm: phân tích tình hình (phân tích các ñiều kiện, các ñòi hỏi ñối với dạy học), xây dựng mục tiêu, thiết kế, thực hiện, ñánh giá và ñiều chỉnh chương trình dạy học. Trong quy trình trên, thiết kế chương trình bao gồm: phân tích tình hình, xác ñịnh mục tiêu và thiết kế chương trình. Còn phát triển chương trình bao hàm cả thực hiện, ñánh giá và ñiều chỉnh chương trình. Dạy học trong ñiều kiện phát triển của xã hội hiện nay ñòi hỏi không chỉ dừng lại ở thiết kế mà phải thường xuyên có sự ñiều chỉnh chương trình cho phù hợp. Nếu mục tiêu dạy học ñược ñề cập ñến với nhiều cấp ñộ từ khái quát ñến cụ thể khác nhau thì chương trình dạy học cũng ñược xây dựng tương ứng như vậy. Mục tiêu dạy học (MTDH) - Chương trình dạy học (CTDH) MTDH QUỐC GIA MTDH NGÀNH HỌC CTDH QUỐC GIA CTDH NGÀNH HỌC CTDH BÀI/TIẾT QUÁ TRÌNH/HOẠT ðỘNG MTDH CẤP HỌC MTDH TRƯỜNG HỌC MTDH MÔN HỌC MTDH BÀI/TIẾT QUÁ TRÌNH/HOẠT ðỘNG CTDH CẤP HỌC CTDH TRƯỜNG HỌC CTDH MÔN HỌC MTDH BẬC HỌC CTDH BẬC HỌC 69 Dưới ñây ñề cập ñến việc thiết kế chương trình dạy học của GV thể hiện ở hai cấp ñộ cụ thể cuối cùng. Quá trình thiết kế chương trình dạy học của GV bao gồm: - Phân tích tình hình - Xây dựng mục tiêu dạy học - Thiết kế chương trình dạy học 2.1.1. Phân tích tình hình Phân tích tình hình là quá trình xem xét những ñiều kiện, những ñòi hỏi bên trong và bên ngoài chi phối quá trình dạy học nói chung và thiết kế chương trình dạy học nói riêng. ?. Từ cấu trúc của quá trình dạy học theo quan ñiểm của Jean Vial (tr 18) hãy phân tích những ñiều kiện bên trong và bên ngoài chi phối việc thiết kế chương trình dạy học của người GV. 2.1.1.1. Những ñiều kiện, ñòi hỏi bên ngoài Quá trình dạy học vận hành và phát triển trong mối quan hệ tương tác với môi trường. Do ñó, khi thiết kế chương trình dạy học cần xem xét, phân tích những ñiều kiện, những ñòi hỏi từ thành tố môi trường bên ngoài ñối với quá trình dạy học. - Những ñiều kiện: + ðiều kiện về cơ sở vật chất-kỹ thuật như: trường sở, phòng thí nghiệm-thực hành, xưởng thực tập... + ðiều kiện về thông tin bao gồm: thư viện, phòng máy tính, công nghệ thông tin... + ðiều kiện về quản lý nhà trường như: quản lý hành chính, tài chính, học chính, quản lý nhân lực...và cơ chế ñiều hành bộ máy như luật lệ, nội quy, phân công, phân cấp... - Những ñòi hỏi của: + Sự hội nhập, hợp tác, trao ñổi...quốc tế + Gia ñình, cộng ñồng, xã hội, kinh tế, văn hóa, sản xuất, kinh doanh, thiết kế, nghiên cứu, dịch vụ... + Nhà trường: hoạt ñộng giáo dục, nghiên cứu, phục vụ, quản lý... 2.1.1.2. Những ñòi hỏi bên trong chi phối việc thiết kế chương trình dạy học Trong ngũ giác sư phạm, chương trình dạy học, thuộc thành tố nội dung dạy học, có tác ñộng qua lại với bốn thành tố còn lại Do ñó, khi thiết kế chương trình dạy học cần xem xét những ñòi hỏi ñối với chương trình dạy học của các thành tố khác có liên quan như: + Mục tiêu dạy học + Phương pháp dạy học + Học sinh-ñối tượng và ñồng chủ thể của quá trình dạy học. + Khả năng của bản thân GV (và tập thể GV bộ môn) Phần trình bày dưới ñây ñề cập ñến hai bước còn lại trong thiết kế chương trình, ñó là: xây dựng mục tiêu và thiết kế chương trình dạy học. 70 2.1.2. Xây dựng mục tiêu dạy học Các mục tiêu dạy học ñược xây dựng (trong quá trình dạy học) thường tập trung trình bày những gì HS cần ñạt ñược ở cuối mỗi ñơn vị giảng dạy. Do ñó, mục tiêu học tập là cái ñích cuối cùng của quá trình dạy học. Thiết lập những ñích học tập cụ thể, rõ ràng cho HS là bước ñầu tiên của người GV trong quá trình dạy học. ðể xây dựng mục tiêu học tập cần trả lời ñược các câu hỏi sau: Căn cứ vào ñâu ñể xây dựng mục tiêu học tập?
Có các tiêu chí nào giúp xác ñịnh chính xác mục tiêu học tập? Nên xây dựng mục tiêu học tập như thế nào? 2.1.2.1. Xác ñịnh các căn cứ ñể xây dựng mục tiêu học tập ?. Dựa vào ñâu ñể xây dựng mục tiêu học tập? Khi xác ñịnh mục tiêu học tập cho HS, GV có thể căn cứ vào các nguồn mục tiêu học tập dưới ñây: - Căn cứ vào các phép phân loại mục tiêu học tập của các tác giả thể hiện trong các tài liệu Có nhiều phép phân loại mục tiêu học tập. Mỗi phép phân loại có những hạn chế nhất ñịnh song chúng vẫn có những giá trị giúp GV hình dung ra một danh sách các mục tiêu học tập với những ñộng từ chỉ hành ñộng rõ ràng. Theo James và một số tác giả khác, có thể tham khảo, so sánh nhiều phép phân loại mục tiêu học tập khác nhau ñể từ ñó lựa chọn, hòa trộn và phóng tác mục tiêu học tập của mình cho phù hợp (chứ ñừng cho rằng phải sử dụng toàn bộ một hệ thống phân loại mục tiêu học tập ñơn nhất nào). (Tham khảo một số phép phân loại mục tiêu dạy học ở Phụ lục 1). - Căn cứ vào mục tiêu giáo dục-ñào tạo con người Việt Nam trong giai ñoạn hiện nay; mục tiêu của ngành học, bậc học, cấp học ñược thể hiện ở Luật Giáo dục (2005) Mục tiêu giáo dục ở cấp ñộ này phản ánh một cách khái quát và toàn diện những yêu cầu chung ñề ra cho mọi người, mọi ñối tượng. Căn cứ này giúp cho việc xác ñịnh mục tiêu học tập ñảm bảo tính toàn diện và phù hợp với nhu cầu ñào tạo con người của xã hội Việt Nam. Tuy nhiên, ñây lại là mục tiêu quá chung chung. - Căn cứ vào chương trình dạy học nói chung và chương trình dạy học môn học nói riêng Chương trình dạy học nói chung và chương trình dạy học môn học nói riêng là văn bản do nhà nước ban hành trong ñó có xác ñịnh mục tiêu học tập. Mục tiêu học tập ñược xác ñịnh trong chương trình dạy học của ngành học, bậc học, cấp học và từng môn học hiện nay ñã ñảm bảo sự nhất quán và bao gồm ba mục tiêu học tập: mục tiêu tri thức, mục tiêu kỹ năng và mục tiêu thái ñộ. Căn cứ này giúp các GV xác ñịnh ñược phương hướng, ñảm bảo sự thống nhất và nhất quán khi xác ñịnh mục tiêu học tập cho các quá trình dạy học của họ. Nhưng ñây vẫn là mục tiêu ñược xác ñịnh chung cho tất cả HS của ngành học, bậc học, cấp học và các lớp học trên phạm vi toàn quốc chứ chưa phải mục tiêu học tập cụ thể cho HS từng vùng, từng ñịa phương hay từng loại trường, lớp. - Căn cứ vào SGK và sách GV SGK là tài liệu chính ñể GV giảng dạy và HS học tập. Bản thân việc biên soạn SGK ñã phải tuân thủ mục tiêu giáo dục-ñào tạo cấp học. Do ñó, dù trong SGK có trình bày mục tiêu học tập hay không thì qua nghiên cứu nội dung bài dạy trong SGK, GV cũng có thể hình dung ra mục tiêu học tập hiện diện trong ñó. ði kèm theo SGK là sách hướng dẫn GV. Thông thường sách hướng dẫn GV phải thiết kế mục tiêu học tập cho từng bài học hay chủ ñề. Tuy nhiên, các SGK và sách GV cũng mới chỉ ñưa ra những mục tiêu học tập ở cấp ñộ chung áp dụng cho tất cả các lớp học trên phạm vi toàn quốc. 71 - Mục tiêu học tập ñược xác ñịnh trong SGK và các TLHT, giảng dạy chưa phải là nguồn duy nhất, tốt nhất ñối với mục tiêu học tập của từng quá trình dạy học cụ thể. GV phải xem xét những mục tiêu có liên quan trực tiếp ñến tình hình giảng dạy của mình. Cho nên nghiên cứu mục tiêu giáo dục của ñịa phương, phương hướng hoạt ñộng của nhà trường, của lớp học ñể xác ñịnh mục tiêu học tập cụ thể là việc làm cần thiết của người GV. 2.1.2.2. Xây dựng các tiêu chí lựa chọn mục tiêu học tập ?. Các tiêu chí nào giúp GV lựa chọn mục tiêu học tập? Theo James (2005), có các tiêu chí giúp GV ñánh giá sự chính xác của các mục tiêu học tập ñược xây dựng. Các tiêu chí ñó bao gồm: - Xác lập một lượng ñủ các mục tiêu cho từng thời lượng và ñơn vị giảng dạy (một năm, một học kỳ, một ñơn vị giảng dạy, một bài). - Xác lập mục tiêu học tập toàn diện mô tả ñược các loại hình học tập quan trọng của ñơn vị giảng dạy. - Xác lập mục tiêu học tập phản ánh mục ñích giáo dục của nhà trường, ñịa phương, ñất nước. - Xác ñịnh mục tiêu học tập cao nhưng khả thi, mục tiêu học tập phải thách thức HS và có ñược cấp ñộ kết quả cao nhất. - Xác lập mục tiêu học tập nhất quán với những nguyên tắc và ñộng cơ học tập của HS. - Xác lập mục tiêu học tập trước khi dạy ñể GV và HS ý thức ñược và thực hiện trong suốt quá trình dạy học. 2.1.2.3. Xây dựng mục tiêu học tập - Sau khi ñã xác ñịnh các căn cứ và tiêu chí ñể xây dựng mục tiêu học tập, GV tiến hành lựa chọn, xây dựng mục tiêu học tập cho phù hợp với quá trình dạy học của mình và trình bày mục tiêu học tập bằng các ñộng từ có thể lượng hóa ñược. Mục tiêu học tập có thể ñược xây dựng bằng cách kết hợp, phóng tác theo các phép phân loại mục tiêu học tập khác nhau từ việc so sánh, ñối chiếu chúng. Ví dụ: dựa vào các mục tiêu học tập theo phép phân loại của Bloom hay James (bảng so sánh dưới ñây) ñể xây dựng các mục tiêu kiến thức, các mục tiêu kỹ năng, các mục tiêu thái ñộ cụ thể và trình bày chúng bằng những ñộng từ phù hợp (Phụ lục 1). Chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam (2005) Bloom (1956) James (2005) Mục tiêu kiến thức -Nhận biết -Thông hiểu -Áp dụng -Phân tích -Tổng hợp -ðánh giá -Kiến thức và hiểu ñơn giản (kiến thức hồi nhớ, hiểu, hiểu/áp dụng) -Hiểu sâu và lập luận (hiểu sâu nhờ các kỹ năng tư duy) 72 Mục tiêu kỹ năng -Cử ñộng phản xạ -Cử ñộng cơ bản hay tự nhiên -Năng lực tri giác -Năng lực thể chất -Kỹ năng vận ñộng -Kỹ năng giao tiếp phi ngôn ngữ - Kỹ năng (các kỹ năng liên quan ñến kết quả học tập - Sản phẩm (khả năng sáng tạo ra các sản phẩm liên quan ñến kết quả học tập Mục tiêu thái ñộ -Tiếp nhận -ðáp lại -Giá trị hóa -Tổ chức -Tính cách hóa Tác ñộng (thái ñộ, giá trị, hứng thú, công hiệu tự thân) Cách xây dựng mục tiêu lý tưởng nhất là mục tiêu học tập ñược nêu ra ở mức cụ thể, vừa phải, ñủ lượng thông tin cho giảng dạy và ñánh giá mà lại không hạn chế sự linh hoạt của GV (GV có thể ñiều chỉnh giảng dạy cho phù hợp khi cần thiết). • Những kết quả học tập mà HS phải ñạt ñược sau một ñơn vị giảng dạy thường ñược các GV xác ñịnh với các phạm vi rộng, hẹp khác nhau. Ba mức ñộ thường ñược xác ñịnh ñó là: quá chung chung, quá hạn hẹp và vừa phải. Nếu các mục tiêu học tập ñược xây dựng ở mức ñộ quá chung chung thì sẽ ít có tác dụng hướng dẫn giảng dạy cũng như khó ñánh giá. Còn nếu xác ñịnh mục tiêu học tập quá chi tiết, quá cụ thể sẽ trở thành liệt kê các chi tiết vụn vặt dẫn ñến mất nhiều thời gian theo dõi và ñiều hành ñồng thời hạn chế tính linh hoạt, sáng tạo trong dạy học. • Tham khảo các ví dụ về các mục tiêu dạy học của James H. Mc
Millan (2005) dưới ñây: Quá cụ thể Vừa phải Quá tổng quát Cho một bài báo có hai ñoạn, HS phải xác ñịnh ñúng mười câu chỉ sự kiện và năm câu chỉ ý kiến, quan ñiểm trong thời gian gần mười phút, không sử dụng bất kỳ nguồn tài liệu nào. Qua ñọc nội dung những cuộc tranh cãi giữa Linconln và Douglas trong khoảng thời gian trên một tuần, HS tự viết bốn ñoạn trong thời gian một giờ tóm tắt ñược những ñiều ñồng ý và không ñồng ý, chính xác ít nhất là 80%. HS ñược phát giấy kẻ biểu sẽ phân tích các số liệu về tần số ngày sinh nhật của HS trong mỗi một tháng và vẽ một biểu ñồ trong thời gian một giờ theo từng cặp các kết quả nêu rõ hai tháng có nhiều nhất và hai tháng có ít ngày sinh nhật nhất. HS phải nêu sự khác nhau giữa sự kiện và quan ñiểm. HS phải xác ñịnh những ñiều họ ñồng ý và không ñồng ý về các cuộc tranh cãi giữa Lincoln và Douglas. ðược phát các số liệu về tần số và giấy kẻ biểu, HS phải vẽ biểu ñồ những biến số ñã lựa chọn HS phải biết phương pháp tư duy phê phán. So sánh và ñối chiếu các cuộc tranh cãi giữa Lincoln và Douhlas. HS phải vẽ các biểu ñồ kẻ khung. <20, tr 28>. Một phương hướng khác: có thể nêu một mục tiêu tổng quát hơn, sau ñó nêu ra những mục tiêu cụ thể, chi tiết chỉ ra những loại hoạt ñộng khác nhau phải thể hiện của HS. 73 • Ví dụ: Mục tiêu tổng quát: Biết nghĩa của từ. Mục tiêu cụ thể: + Viết ñúng ñịnh nghĩa của 80% số từ. + Xác ñịnh ñúng từ trái nghĩa của 50% số từ. + Xác ñịnh ñúng từ ñồng nghĩa của 80% số từ. + Vẽ tranh minh họa ñúng 80% số từ. + Viêt câu ñúng ngữ pháp của 80% số từ. <20, tr 28>. - ðể ñảm bảo các chức năng của mục tiêu học tập, từ mục tiêu học tập ñịnh ra các tiêu chuẩn học tập bao gồm tiêu chuẩn nội dung và tiêu chuẩn thực hành: + Tiêu chuẩn nội dung: tiêu chuẩn nội dung trình bày những gì HS có thể biết, hiểu và có thể làm ñược. + Tiêu chuẩn thực hành: tiêu chuẩn thực hành chỉ ra mức ñộ thành thạo phải ñược thể hiện cho biết mức ñộ ñạt ñược các tiêu chuẩn nội dung. Tiêu chuẩn thực hành cũng có thể hiểu là sự trình bày những gì HS phải làm và các mức ñộ khác nhau của chúng. • Ví dụ: học về Quyền tự do ngôn luận. • Tiêu chuẩn nội dung xác ñịnh HS phải hiểu về quyền tự do ngôn luận: quyền tự do ngôn luận là gì, quyền tự do ngôn luận có ý nghĩa gì?... • Tiêu chuẩn thực hành mô tả HS phải làm gì ñể có thể thực hiện khả năng ñó: xem xét vấn ñề quyền tự do ngôn luận, giải thích ý nghĩa của quyền tự do ngôn luận ñó trong một nền dân chủ và chú giải những hạn chế do tòa án ñặt ra. - ðể ñảm bảo chức năng kiểm tra, ñánh giá, cần xác ñịnh các tiêu chí Tiêu chí là những mô tả rõ ràng có tính công khai các khía cạnh hoặc kích cỡ các hoạt ñộng thực hành của HS (còn gọi là tiêu chí thực hành). Tiêu chí ñược xác ñịnh rõ ràng sẽ rất tiện lợi trong dạy học về nhiều phương diện. ðó là: + Xác ñịnh rõ công việc ñạt ñược ở mức nào: giỏi, khá, trung bình, yếu, kém. + Giúp cho HS và những người có liên quan biết ñược mục tiêu và các tiêu chí học tập ñể phấn ñấu thực hiện. + Có các hướng dẫn ñánh giá quá trình học tập nhất quán, không thiên vị. + HS có cơ sở ñể tự ñánh giá công việc của họ. Những tiêu chuẩn và tiêu chí học tập là cơ sở ñể xây dựng kỹ thuật và phương pháp ñánh giá giúp cho việc học tập của HS ñạt hiệu quả. Khi xác ñịnh tiêu chí, cần thiết phải tóm lược các khía cạnh hoạt ñộng thực hành ñược dùng ñể ñánh giá công việc của HS ở cấp ñộ ñã ñịnh. ðó là những ñặc tính hoạt ñộng thực hành cốt yếu. ðể xác ñịnh những ñặc tính ñó, có thể ñặt ra một số câu hỏi: Những ñặc tính của thực hành ñược thực hiện tốt là gì? Làm thế nào ñể tính ñược HS ñã ñạt ñược những cấp ñộ khác nhau? Ví dụ cho những cấp ñộ là gì? GV chờ ñợi ñiều gì khi ñánh giá công việc của 74 HS? GV cần biết cách xác ñịnh các tiêu chí học tập. ?. ðọc Phụ lục 1 và cho biết các tiêu chí hoạt ñộng thực hành ñược xác lập như thế nào? Một khi ñã xác ñịnh ñược các khía cạnh có thể xây dựng ñược thang bậc về chất lượng hoặc số lượng chỉ ra các cấp ñộ thực hành khác nhau. Gắn nhãn mác cho các cấp ñộ ñó là giỏi, khá, trung bình, yếu, kém. ?. ðọc Phụ lục 1, cho ví dụ về tiêu chí hoạt ñộng học tập. Việc cho HS biết trước tiêu chí ñánh giá trong quá trình học tập là rất cần thiết; ñồng thời, nếu ñã xác ñịnh ñược các cấp ñộ của hoạt ñộng thực hành thì việc cho HS hình dung ra một kiểu mẫu công việc (ví dụ về sản phẩm hay hoạt ñộng thực hành hoàn chỉnh) ở mỗi cấp ñộ sẽ làm cho các tiêu chí ñược hiểu rõ ràng hơn. - Hệ thống mục tiêu học tập nên ñược xác ñịnh ngay từ ñầu quá trình dạy học, và ñược thể hiện trong kế hoạch, chương trình dạy học của mình. 2.1.3. Thiết kế chương trình dạy học môn học ?. Chương trình dạy học môn học là gì?
Xem thêm: Ngữ văn có đáp án ) - đáp án văn thpt quốc gia 2022
Tại sao nên thiết kế chương trình môn học? Các thành phần cơ bản thường thấy trong chương trình môn học? ?. Có các kiểu thiết kế chương trình dạy học môn học nào? Chương trình dạy học môn học ở Trung học Việt Nam hiện nay ñược thiết kế theo kiểu nào? Chương trình dạy học môn học (Syllabus) là hình thức biểu hiện của kế hoạch dạy học môn học; là sự phản ánh cách thiết kế quá trình dạy học môn học của GV; trong ñó bao gồm: các yêu cầu ñề ra ñối với HS, nội dung sẽ dạy, phương pháp, phương tiện, hình thức và những ñiều kiện giúp quá trình dạy học ñạt hiệu quả. Do ñó, chương trình dạy học môn học giúp cho HS biết trước những thông tin cần thiết, cơ bản, khái quát về mục tiêu, nội dung, phương pháp...dạy học môn học. Có thể coi chương trình môn học là hợp ñồng giữa người dạy và người học. Từ chương trình dạy học, GV sẽ dự kiến ñược các hoạt ñộng giảng dạy ñạt hiệu quả hơn. Các thành phần cơ bản trong chương trình môn học thường bao gồm: - Tên môn học: - ðối tượng học: - Thời gian và ñịa ñiểm dạy học: - Tên GV (và ñịa chỉ liên lạc): - Mục tiêu cần ñạt (kiến thức, kỹ năng và thái ñộ hay kiến thức&hiểu ñơn giản, hiểu sâu và lập luận, kỹ năng, sản phẩm và thái ñộ): - Nội dung môn học-ñề cương các chủ ñề học tập: - Phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học: - Tài liệu ñọc thêm cho từng chủ ñề/từng tiết: - SGK và các nguồn TLHT khác phục vụ cho dạy học môn học: - Cách kiểm tra, ñánh giá kết quả học tập: Từ các cách tiếp cận chương trình khác nhau, có các cách thiết kế chương trình dạy học môn học khác nhau. Ba cách thiết kế phổ biến hiện nay là: thiết kế chương trình theo bài học truyền thống, thiết kế chương trình theo môñun và thiết kế chương trình theo dự án. 75 2.1.3.1. Thiết kế chương trình theo bài học truyền thống - Khái niệm chương trình theo